Koning van het overspronggedrag

Koning Willem Alexander wreef tijdens zijn kersttoespraak met de duim van zijn ene hand steeds over de rug van zijn andere hand. ‘Je hersenen maken serotonine aan op het moment dat je jezelf begint te aaien’, lichtte een presentatie-expert op de radio toe. De woordkeus in deze ene zin verraadt al wat hij over het algemeen van de presentatie van de koning vond: ongemakkelijk. (luister het fragment van 2 januari 2016 hier)

‘Aha!’ dacht ik. Volgens mij herken ik daar wel iets van. Mijn vrouw zei ooit: soms zit je aan je neus, of je krabt je aan je achterhoofd, en alleen daaraan merk ik dat je het even spannend vindt dat je voor de grote groep staat. Na een training kreeg ik van mijn co-facilitator terug dat ik wel erg veel aan mijn gezicht had gezeten: ik had er niks van gemerkt, maar wist wel dat ik veel spanning had gevoeld.

Was ik bezig geweest mezelf gerust te stellen?

Overspronggedrag bij dieren: kat en hond

Ik herinnerde me opeens wat een vriend me vertelde over ‘overspronggedrag’. Hij had het over hoe een kat die middenin een activiteit (bijvoorbeeld het besluipen van een vogel) gestoord wordt, de neiging heeft zichzelf te gaan wassen. Zomaar, ineens. Hij ‘springt over’ van het ene gedragspatroon naar het andere, en er is geen duidelijk verband tussen die twee. Ook is de directe prikkel die aanleiding zou geven tot het andere gedragspatroon afwezig.

Hier zie je hoe een hond die een opdracht van zijn trainster niet begrijpt, plotseling besluit te snuffelen. Kijk hier.

Overspronggedrag bij mensen

Bij mensen vindt overspronggedrag plaats als gevolg van stress. De stress maakt dat je wilt vechten of vluchten maar… je wilt ook de taak verrichten waar je mee bezig bent. Mensen gaan dan, zo stellen onderzoekers, hun gezicht aanraken of zich ergens krabben. En dat werkt! Het is een ‘coping-strategie’.

Ontdek hier hoe Matthijs van Nieuwkerk overspronggedrag vertoont.

Overspronggedrag werkt

Uit verschillende experimenten blijkt dat, met het vertonen van overspronggedrag zoals krabben en je gezicht aanraken, het stressniveau verlaagt, waardoor ook de hartslag afneemt en de cognitieve vaardigheden weer toenemen (die nemen onder invloed van stress namelijk behoorlijk af).

…maar niet bij vrouwen?

Het bijzondere is wel, dat dit vooral bij mannen zo blijkt te werken. Bij vrouwen gaat overspronggedrag gepaard met groeiende stress! Zou dat iets te maken hebben met een groter ‘public self-consciousness’, zo vragen deze onderzoekers zich af. Blijkbaar hebben mannen een andere copingstrategie dan vrouwen.

Soms gebeurt het gewoon

Bij jonge kinderen blijkt het overspronggedrag geen effect te hebben op de mate waarin ze zichzelf in toom kunnen houden als ze aan een verleiding worden blootgesteld. Het krabbelen of aan het gezicht zitten zijn op dat moment eerder ‘bijkomend gedrag’ dan een copingmechanisme, denken onderzoekers.

De koning was gestresst

Koning Willem Alexander was blijkbaar gestrest tijdens zijn nieuwjaarstoespraak. En ik was onbewust spanning aan het verminderen tijdens een presentatie en een training. Mij viel het niet op dat ik dat deed. De koning was het zich waarschijnlijk ook niet bewust. Dan hadden we het immers wel achterwege gelaten: scheelt weer kritiek.

Hoewel: word je ongeloofwaardig als mensen zien dat je zenuwachtig bent?

Herkenbaar?

Wanneer heb jij je voor het laatst achter de oren gekrabd? Herken je overspronggedrag bij jezelf? Frunnik je aan een kettinkje, doe je je haar achter je oren terwijl het achter je oren zit of tik je ritmisch op tafel terwijl je helemaal geen muziek wilt maken? Wat doe jij?

(Foto van Johanneke Kroesbergen)